Demir Eksikliği Anemisi

Kemik iliğinde üretilen kırmızı hücrelerde (eritrosit), dokulara oksijen taşıyan hemoglobin denilen bir yapı bulunmaktadır. Bu hemoglobin miktarı çocuklarda yaşa gore değişkenlik göstermektedir.  Eğer hemoglobin değeri yaşa gore normalden düşük olursa anemi yani kansızlık olarak tanımlamaktayız. Kansızlık yani anemi, kemik iliğinde kırmızı hücrelerin üretimindeki azalmaya, kırmızı hücrelerin üretildikten ve damarlara çıktıktan sonra yıkılmasına veya doğumsal olan bazı sorunlara bağlı olarak ortaya çıkabilir. Ancak Dünya’da çocuklardaki kanszılığın en sık nedeni demir eksikliğidir.

Demir eksikliği anemisi (DEA), en sık hayatın 6-24. ayları arasında görülmektedir. Bu dönemin dışında okul çağı ve ergenlik dönemi diger sık görülen yaş dönemleridir. Sosyoekonomik gelişme durumu düşük olan toplumlarda DEA’si %10’lara kadar çıkmaktadır. Ülkemizde 5-25 yaş arası bireylerde demir eksikliği %20’ye yakındır.

Bebek dünyaya geldiğinde kanda oksijen miktarı arttığı için kırmızı hücre yapımı baskılanır ve hemoglobin değeri fizyolojik olarak düşmeye başlar. Bu düşme haftada 1 gr/dl olacak şekilde 6-8 hafta surer. Ardından yükselmeye başlar ve 6. ayda hemoglobin 12 gr/dl’ye ulaşır. Altıncı aydan sonra demir alımında azalma olursa kanszılık ortaya çıkar. Bu dönemde bebeğin günde 0.8 mg demiri diyetle alması gerekir.  Demir vucutta hayati önem taşıyan bazı enzimlerin çalışmasını kolylaştırması dışında, kastaki myoglobinde de bulunmaktadır. Myoglobin kasa güç ve enerji sağlanmasında önemli bir yapıdır. Demir metabolizması komleks bir süreç göstermkete, kandan dokulara taşınması, oksijen taşıma mekanizmaları ve fazla demirin depo edilerek ihtiyaç halinde kullanılması gibi unsurlardan oluşur. Serumdaki demirin fazlası, ferritin adlı polimer yapıda depolanmaktadır. Çocuklarda kan ferritin düzeyi, 12 ng/ml altında ise demir eksikliği söz konusudur.

Demir, ince bağırsaktan kana geçer. Bu geçişi kolaylaştıran bazı faktörler vardır. Ette bulunan demir bitkisel gıdalarda bulunan demirden daha kolay kana geçer. Bu nedenle çocukların günlük kırmız et tüketmeleri çok önemlidir. Artı 2 değerlikli demir daha kolay kana geçer. Mide asiditesi ve c vitamin demir emilimini kolaylaştırır.

Demir eksikliğinin nedenleri olarak besinlerle yeterince demir alınamamsı, artmış demir ihtiyacı (düşük doğum ağırlıklı bebekler, erken doğanlar, ergenlik dönemi, hamilelik) ve kanamalar olarak sıralayabiliriz.

Demir eksikliğine bağlı anemi geliştiğinde çocuklarda, halsizlik, yorgunluk, solukluk, çarpıntı gibi  belirtiler ortaya çıkar. Solukluğu deri  solukluğundan  çok ağız içi, tırnak  yatakları ve  avuç  içlerinin  solukluğu olarak değerlendirmek gerekir. Bu bölgelerde solukluk varsa mutlaka zaman kaybetmeden hekime başvurulmalıdır. Ayrıca gözün beyaz kısmı mavimtırak renkte görünüyorsa bu durumda anemiden mutlaka şüphelenmek gerekir.

Beyin hücrelerinde bulunan bir çok enzimin normal fonksiyon gösterebilmesi için demire ihtiyaç vardır. Bu nedenle demir, normal büyümenin gerçekleşmesi yanısıra, zihinsel gelişim ve kognitif fonksiyonlar için vazgeçilmez bir elementtir. Beyin gelişimi ve farklılaşması özellikle ilk üç yaşta çok önemlidir. Dolayısıyla bu dönemde demir eksikliği farkedilemez ise geriye dönüşü olmayan huzursuzluk (irritabilite), dikkat eksikliği, dış uyaranlara ilgisizlik gibi davranış bozuklukları görülebilir. Eğer bir çocuk toprak, buz, çamaşır kolası gibi yabancı maddleleri yemeye çalışıyor  veya yiyorsa bu durm PICA olarak adlandırılmakta ve DEA’nin bir işareti oarak değerlendirilmelidir. Bazı hastalarda geç farkedilirse kafa içi basınç artması, çarpıntı, dalak büyümesi ve görmede sorunlar gelişebilir. Dilde ve ağız mukozasında, tırnaklarda ve yemek borusunda bazı değişiklikler de görülebilir. Diger önemli bir nokta DEA’de bağışıklık sisteminin bir çok aşamasında yetersizlikler ortaya çıkmasıdır.

DEA’de tanı koymak çok kolaydır. Bir iki tüp kanla tanı konulmaktadır. Bu nedenle yukarda bahsettiğim belirti ve bulgular varsa derhal testler yapılmalıdır. Burda önemli bir nokta, DEA’ni taklit eden diger hastalıkların (akdeniz anemisi, enfeksiyonlar, kurşun zehirlenmesi, vs) mutlaka dışlanması gerekir.

DEA’de tedavi, öncelikle nedenin tesbit eilmesi ve buna yönelik tedavinin planlanmasıdır. Ardından demir tedavisine başlanmasıdır. Genellikle çocuklarda ağızdan demir tuzları başlanmakta nadiren damardan demir kullanımına ihtiyaç duyulmaktadır. Demir, mutlaka aç karnına verilir. Demirden 30 dakika sonra yemek verilebilir. Süt ve bazı ilaçlar demirle birlikte kesinlikle verilmemelidir. Tedavi, demir depolarının dolması için 3 ay boyunca kullanılmaldır. Enfeksiyon dönemlerinde demir kullanımına ara verilmelidir. Bulantı, kusma, karın ağrısı, şişkinlik,, ishal ve kabızlık gibi yan etkiler görülebilir. Dişlerde koyulaşma görülebilir. Ancak dikkatli kullanım ve temizlikle bu siyahlaşma giderilebilir.

DEA’nin en etkili tedavisi aslında oluşmasını engellemektir. Bunun için Amerikan Pediatri Akademisi şunları önermektedir:

• En  az  5-6  ay  anne  sütü  verilmelidir. Anne  sütüyle beslenen  bebeklerde  6. aydan  sonra bebeklere demir başlanmalıdır.
• Anne sütü alamayan bebekler, demirle  güçlendirilmiş formulalar ile beslenmelidir.
• Katı gıdaya geçildiğinde, demirle zenginleştirilmiş  tahıllar  ilk  seçenek olmalıdır.
• Yaşamın  ilk  yılı  inek  sütü  kesinlikle  verilmemelidir. Bir yaşından sonrada 500 ml’den  fazla  inek  sütü  verilmemelidir.
• Erken doğan bebeklere, demir desteği daha  erken  başlamalıdır.
• 9.ay, 5 yaş ve 14 yaşında çocukluk dönemi  boyunca  en  az  üç  kez kan sayımı yapılmalıdır.

Demir içeriği zengin olan besinler:

Anne sütü,  kırmızı et (saf kırmızı et, kuzu), beyaz et (tavuk, balık), karaciğer, pekmez, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler ve püreleri, yumurta sarısı, kuru üzüm, erik, kayısı, patates, brokoli, buğday ruşeymi, balkabağı, yerelması, karnıbahar, bezelye, brokoli, mercimek, badem, fıstık ezmesi.

Demir düşmanı gıdalar:

Çay, çocuklara çay verilmemelidir

Taze süt veya süt tozu, bir yaşından önce verilmemeli.